geboortetaart met creme au beurre, circa 1960-1970
Bij de geboorte van een nieuw jaar past een artikel over diverse producten rondom zwangerschap en nieuw leven. Maar niet voordat wij u vanuit het Nederlands Bakkerijmuseum in Hattem een prachtig nieuw jaar wensen, zowel zakelijk als privé!
Symboliek van geboortebrood en -banket
Er bestonden tal van gebruiken rondom zwangerschap, geboorte en kraamtijd die gepaard gingen met een uitgebreid assortiment aan brood- en banketlekkernijen. Deze lekkernijen verschilden soms sterk per regio. Een aantal van deze tradities heeft de tand des tijds overleefd.
Friesland
In Friesland hadden de buurvrouwen op het platteland een ruime keus uit geboortelekkernijen om deze als geschenk aan te bieden aan de jonge ouders. Dit kon bestaan uit een flink krentenbrood, pijpkaneelbollen vol oranjesnippers maar ook uit ook zelfgebakken tulband en honingkoek met opschrift. In de Friese steden at men krentenkruisjes, suikerbrood, suikertulband en vooral kraamvrouwpoffen.
Noord-Holland
Prins Rainier en prinses Gracia bij de krentewegge die zij kregen van de Nederlandse banketbakkers
In Hoorn, West-Friesland, kende men een eigen variant op de kraamvrouwpoffen: de bekende Hoornse Broeders. In het West- Friese arbeidersgezin kreeg de kraamvrouw soezen, die in vormen waren gebakken. Bevriende buren, familie en kennissen lieten ze door de bakker bij de kraamvrouw bezorgen. Zij deelde ze op haar beurt uit aan het kraambezoek.
In de kop van Noord-Holland gaf men zowel in kringen van boeren als van boerenknechten eenvoudige taarten bij een geboorte. Sommige boeren kregen er meer dan tien! De 17e eeuwse schilder Potter schijnt al geschreven te hebben, dat iemand bij een geboorte maar liefst 31 taarten ontving.
Oost- en Noord-Nederland
Het meest bekende geboortebrood in Noord-Nederland waren en zijn de grote, zware krentenbroden die de boerenbevolking naar buren en kennissen bracht. Bij het ‘aanspreken’ van de moeder droegen de Twentenaren krentenbroden van wel twee meter lang op een ladder naar binnen.
In Groningen kregen kraamvrouwen uit de werkende stand van hun werkgever een stoetje met krenten, vrouwen uit de burgerstand namen een tulband in ontvangst. In Drenthe noemde men dit krentenbrood een ‘plas’, in de Achterhoek een ‘kraamschudderswegge’ (kraamschudden betekent op kraambezoek gaan). Op de Veluwe gaven de buren een ‘kraomstoete’, een krentenbrood van ongeveer 60 cm. lang.
Limburg
Een enorme krentenwegge wordt vervoerd met paard en wagen in Winterswijk
Natuurlijk behoorden vlaaien tot de geboortelekkernijen in Limburg, onder andere in Susteren en Schinnen. Peperkoek werd aan de kraamvrouw geschonken in Venlo en Klimmen terwijl puntbroodjes in Schimmert en klontjeswek in Tegelen favoriet waren. Weert kende zijn ‘lommerden’ en wittebroodsbollen, Roermond had zijn ‘wighelkiendjes’ (wikkelkindjes).
Steden
Vele steden hadden hun eigen geboortekostjes. Haarlem had ‘bestellen’ die men in melk weekte, een oud kraamvrouwenkostje. Den Haag kende zijn kraamvrouwenpoffen en suikerbrood, in Arnemuiden at men ronde Zeeuwse broden met rozijnen. Eieren en cake werden in het Overijsselse Hardenberg aan de kraamvrouw voorgezet terwijl soezen in Noord- Holland (Grosthuizen en Nieuwe Niedorp) gangbaar waren. In het eveneens Noord-Hollandse Wijdenes kwamen gebak en soezen op tafel.
Recept voor kraamvrouwenpoffen
Met den krommen arm gaan, oftewel op kraamvisite, Achterhoek.
Kraampof/ suikerpof
Bij geboorten kreeg de Friese bakker dikwijls opdracht kraam- of suikerpoffen te bakken. Dit waren krentenbollen of ronde krentenbroden met een vulling van bruine suiker en kaneel, soms aangevuld met amandelspijs. Deze broodjes werden ook wel " jouster poffen" genoemd. Het woord ‘jouster’ is Fries voor geefster. Ook stonden ze bekend als ‘pofkes’.Bij deze geschenken speelde onbewust nog een herinnering aan het oude volksgeloof, dat kaneel de boze geesten op de vlucht joeg, een rol.
Volgens de schrijfsters van ‘Streekrecepten’ bestond de pof uit twee schijven dik krentenbrooddeeg van ongeveer 16 cm doorsnee. De eerste schijf werd plat op een bakblik gelegd, hierop kwam een grote klont bruine suiker, daarop de tweede plak die rond de suiker werd ingedrukt. De gebakken pof werd bij het nuttigen doorgesneden en met boter besmeerd.
Jozien Jobse-Van Putten beschrijft in haar boek ‘De krentenwegge. Een bijzonder brood bij geboorten’ de pof als een gebak van ongeveer een kilo zwaar, dat bereid was uit 'lekker' krentenbrooddeeg waar soms ook wat rozijnen doorgingen. Twee stukken deeg van om en nabij een pond werden plat uitgerold en op elkaar geplaatst. Ertussen zat een mengsel van bruine suiker, roomboter, iets kaneel en kruimels van beschuit of koekjes om enige binding tot stand te brengen.
Rond de tijd dat haar boek verscheen (1992) wogen de poffen nog maar een ons of twee. ‘En om de vulling gemakkelijker te kunnen verwerken (maar mogelijk ook omwille van de smaak) is deze spuitbaar gemaakt door er amandelspijs aan toe te voegen”, aldus Jobse-Van Putten.
Met dank aan Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land
Kostprijsberekening voor kraampoffen
Met medewerking van Flynth. Alleen de blauwe velden invullen.
grondstof | gewicht in gr. | prijs per kg. | prijs per recept |
bloem (eiwitrijk) | 10000 | € 0,50 | € 5,000 |
vruchtenbroodpoeder | 2000 | € 3,30 | € 6,600 |
zout | 200 | € 0,13 | € 0,026 |
gist | 800 | € 1,33 | € 1,064 |
water | 6000 | € 0,01 | € 0,060 |
rozijnen | 6000 | € 1,79 | € 10,740 |
krenten | 2000 | € 2,25 | € 4,500 |
suikervulling | |||
bruine basterdsuiker | 6480 | € 1,13 | € 7,322 |
roomboter | 1620 | € 3,73 | € 6,043 |
kaneel | 54 | € 8,30 | € 0,448 |
prijs per recept | € 41,803 | ||
bruto gewicht | 35154 | ||
gistingsverlies 1,5% | 527 | ||
34627 | |||
verwerkingsverlies 1,0% | 346 | ||
netto gewicht | 34280 | ||
afweeggewicht | 650 | incl. 150 gr. suikervulling | |
uitkomst | 53 | ||
grondstof kostprijs per stuk | € 0,785 | ||
directe arbeidsminuten per recept * | 60 | ||
directe arbeidsminuten per stuk | 1,1 | € 0,54 | € 0,608 |
totaal directe kosten per st. | € 1,393 | ||
opslag indirecte kosten | 112% | € 1,560 | |
€ 2,953 | |||
winstopslag | 10% | € 0,295 | |
€ 3,248 | |||
btw | 6% | € 0,195 | |
gecalculeerde prijs | € 3,443 | ||
verkoopprijs incl. btw | € 3,500 | ||
verkoopprijs excl. Btw | € 3,302 | ||
Bruto winst in €. | € 2,517 | ||
Bruto winst in % | 76,23% | ||
verkoop per week | 53 | ||
verkoop opbrengst per week excl. Btw | € 175,898 | ||
bruto winst in €. per week | € 134,094 | ||
directe arbeidsminuten * = | minuten tot en met het bakken. |