De uitzending bij Tros Radar van 1 maart j.l. heeft nogal wat verontruste telefoontjes opgeleverd bij de notarissen in Nederland. Het lijkt me dan ook een goed idee om hier even bij stil te staan.
Kern van de zaak is dat door de betaling van verschuldigde successiebelasting - recent omgedoopt naar erfbelasting - bij het overlijden van de eerste echtgenoot er problemen kunnen ontstaan bij het voldoen van de verschuldigde erfbelasting.
Dit komt doordat er over de erfdelen van de kinderen erfbelasting moet worden betaald terwijl de kinderen meestal nog niets in handen krijgen: zij hebben veelal een vordering op de langstlevende. De langstlevende echtgenoot zal in de meeste gevallen de erfbelasting voor de kinderen moeten betalen.
Dit probleem doet zich voornamelijk voor als er weinig of geen liquide middelen aanwezig zijn omdat het vermogen voornamelijk bestaat uit een kapitale eigen woning waarvan de hypotheek nagenoeg volledig is afgelost.
Tweetrapstestament
Een oplossing van dit probleem is het maken van een zogenaamd tweetrapstestament. In dit testament wordt de langstlevende tot enig erfgenaam benoemd en de kinderen worden onterfd. Tevens wordt opgenomen dat hetgeen de langstlevende overhoudt bij overlijden op dat moment toekomt aan de kinderen: de tweede trap. Hiermee wordt bereikt dat de echtgenoot enig erfgenaam is en als de nalatenschap niet meer bedraagt dan € 600.000 is de verkrijging helemaal vrijgesteld van erfbelasting.
Indien een echtpaar in gemeenschap van goederen is getrouwd, kan tot een vermogen van € 1.200.000 de vrijstelling gelden. Immers, de helft van het vermogen komt al toe aan de langstlevende echtgenoot. Bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot moet er dan twee keer erfbelasting worden afgerekend. Namelijk over het restant van de eerst overleden echtgenoot en over de nalatenschap van de laatst overleden echtgenoot. Omdat dit twee verkrijgingen zijn gelden de vrijstellingen (2010: € 19.000 per kind) en het benutten van de lage tarieven (2010: 10 procent tot € 118.000 daarboven 20 procent) ook tweemaal.
Elk voordeel heeft echter ook zijn nadeel zoals onze legendarische nummer 14 al heeft betoogd. Nadeel van de situatie dat de kinderen geen erfgenaam zijn van de eerst overleden echtgenoot is dat zij geen vordering op de langstlevende echtgenoot hebben. Deze vordering wordt elk jaar opgerent met 6 procent waardoor er bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot een flinke besparing op de erfbelasting kan worden bereikt naarmate de tijd verstrijkt. Dit voordeel verdwijnt waardoor er per saldo meer erfbelasting wordt betaald over het totale nagelaten vermogen van beide ouders.
Een ander nadeel is dat de kinderen minder zeker zijn van hun (volledige) erfenis. Wat gebeurt er als de langstlevende echtgenoot het deel van de eerst overleden opmaakt en vervolgens een (stief)kind onterft?
In zijn algemeenheid kunnen we stellen dat een tweetrapstestament soelaas kan bieden in de volgende gevallen:
- Echtgenoten op leeftijd waardoor de oprenting van de vor dering zal meevallen.
- Voor nalatenschappen tot € 600.000.
- Voor nalatenschappen met weinig liquide middelen: al het vermogen zit in de echtelijke woning.
Een aparte doelgroep zou nog kunnen zijn de langstlevende echtgenoten die flink de bloemetjes buiten zetten en bij hun overlijden niks meer te verdelen hebben. De erfbelasting betaald bij het eerste overlijden is dan zondegeld geweest.
Zoals terecht opgemerkt in de uitzending en zoals ook blijkt uit bovenstaande, is het opstellen van een tweetrapstestament niet in alle gevallen een goede oplossing en zal dan ook niet een standaardadvies zijn. Het is en blijft een maatwerkadvies waarin de specifieke omstandigheden in ogenschouw moeten worden genomen. Uw accountant kan in samenspraak met u en de notaris aan de hand van uw specifieke situatie een advies opstellen.
Behalve de omvang van uw vermogen moet ook gekeken worden naar de samenstelling van uw vermogen, huwelijkse voorwaarden, aanspraak op partner pensioen, de gezinssamenstelling, beschermingsbepalingen (wat als de langstlevende echtgenoot hertrouwt), etcetera.
Wij hopen enige duidelijkheid te hebben verschaft in deze moeilijke materie en raden u aan dit vaak lastig bespreekbare onderwerp met uw adviseurs te delen. Als u weet dat uw zaken goed geregeld zijn, dan is dat een prettige gedachte.