“’s Morgens hil vroeg gaot ze uut en at ze dan tuus komp, kroep ze wir in bet. Dat numen ze dauwtrappen” , aldus een Gelderse boer in 1954. Het dauwtrappen gaat niet op een lege maag. Daar horen Rotterdamse Hemelvaartbollen bij.
Achtergronden bij Hemelvaart
Voor christenen is deze dag meer dan alleen maar een welkome vakantiedag midden in de week. Het is 40 dagen na Pasen en omdat Pasen altijd op een zondag valt betekent dit dat Hemelvaartsdag altijd op een donderdag valt. Op Hemelvaart wordt gevierd dat Jezus de dood heeft overwonnen en naar de hemel is opgevaren.
Dauwtrappen
Op Hemelvaart gaan sommigen traditiegetrouw vroeg uit de veren om te gaan dauwtrappen. “’s Morgens hil vroeg gaot ze uut en at ze dan tuus komp, kroep ze wir in bet. Dat numen ze dauwtrappen.” Zo lichtte in 1954 een Geldersman deze activiteit nog eens extra toe.
In Overijssel was hetzelfde gebruik lange tijd beter bekend als hemelvaren. ‘ Op den morgen van Hemelvaart met het eerste daglicht naar buiten, de jenever- en brandewijnflesch in den zak en na zich onder …. prie”len verlustigd te hebben, voor den middag terug.’ Bij dit alles hoorden ‘ een cruycxken goet nats, een deel koecx, rozijnen, vijghen en craeckelingen’.
Germanen
Het dauwtrappen, ook wel dauwtreden genoemd, schijnt oorspronkelijk een Meifeest te zijn geweest, waarbij de wederopbloei van de natuur werd gevierd. Waarschijnlijk gingen de Germanen in voorchristelijke tijden naar de heilige wouden om daar de voorvaderen te vereren. Mogelijk heeft men dit gebruik later in verband gebracht met de katholieke Hemelvaartprocessies.
Brooduitdelingen
Hoogtijdagen in het jaar waren van oudsher ook bij uitstek de tijdstippen waarop de armen en behoeftigen extra aandacht kregen. Zo was het sinds jaar en dag de gewoonte dat op Hemelvaartsdag onder andere in het Gelderse Hengelo en Zelhem broden werden uitgedeeld. Jaarlijks vindt deze traditie nog plaats op boerderij de Muldersfluite bij Hengelo. Deze vruchtbaarheidsrite was bedoeld voor het afweren van hagel en bliksem.
Hemelvaartbollen
In zijn boek ‘Brood- en Gebakvormen en hunne Beteekenis in de Folklore’ beschrijft J.H. Nannings een Hemelvaartgebruik uit Rotterdam.
Daar werden vroeger Hemelvaartbollen gebakken. Het waren de langslapers die verplicht waren op deze bollen te trakteren, een gebruik dat lijkt op het uitdelen van Luilakbollen met Pinksteren elders in het land.
Recept voor Rotterdamse Hemelvaartbollen
Ingrediënten:
- 40 gram gist
- 4 eetlepels lauwe melk plus 2 dl melk
- 500 gram bloem (2/3 tarwe en 1/3 roggebloem)
- 10 gram zout
- 20 gram basterdsuiker
- 50 gram boter
- 300 gram rozijnen
- 100 gram krenten
- Theelepel kaneel
- Ei
- Stroop
Werkwijze:
Meng een 40 gram gist met 4 eetlepels lauwe melk. Neem een 500 gram bloem (2/3 tarwe en 1/3 roggebloem) en meng deze met een 10 gram zout en 20 gram basterdsuiker. Maak een kuiltje in de bloem. Smelt een 50 gram boter en voeg dit samen met de aangemaakte gist toe, om vervolgens geleidelijk een 2 dl melk onder de bloem te werken tot een gistdeeg dat door goed kneden en slaan een soepel geheel is geworden. Op een warme plaats, afgedekt, laten rijzen gedurende een half uurtje.
Was een 300 gram rozijnen en een 100 gram krenten en laat ze goed uitlekken. Nadat men het deeg opnieuw wat doorkneedde worden de rozijnen en krenten, met een theelepeltje kaneel erbij, erdoorheen gekneed. Na nogmaals een kwartiertje rijzen vormt men bolletjes van ca. 15 gram. Deze rond opbollen en op een beboterd bakklik leggen. Een weinig platdrukken en knip elk bolletje aan vier kanten diep in. Nog een kwartiertje laten narijzen. Met losgeklopt ei bestrijken en in een zeer hete oven (240°C) in 15 minuten gaar en bruin bakken. Ze worden het best beboterd en met stroop gegeten.
Met dank aan Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land
Kostprijsberekening voor Hemelvaartsbollen
berekening door Flynth
grondstof | gewicht in gram | prijs per kg. | prijs per recept |
tarwebloem | 700 | € 0,45 | € 0,315 |
roggebloem | 300 | € 0,75 | € 0,225 |
gist | 80 | € 0,87 | € 0,070 |
melk | 450 | € 0,99 | € 0,446 |
zout | 20 | € 0,21 | € 0,004 |
basterdsuiker | 40 | € 1,10 | € 0,044 |
roomboter | 100 | € 4,30 | € 0,430 |
kaneel | 5 | € 8,30 | € 0,042 |
rozijnen | 600 | € 2,63 | € 1,578 |
krenten | 200 | € 2,70 | € 0,540 |
afwerking | |||
ei | 50 | € 1,68 | € 0,084 |
roomboter | 100 | € 4,30 | € 0,430 |
prijs per recept | € 4,207 | ||
bruto gewicht | 2645 | ||
Gistingsverlies 1,5% | 40 | ||
totaal deeggewicht | 2605 | ||
verwerkingsverlies 1% | 26 | ||
netto deeggewicht | 2579 | ||
afweeggewicht | 15 | ||
uitkomst | 172 | ||
grondstof kostprijs per stuk | € 0,024 | ||
directe arbeidsminuten per recept * | 25 | ||
directe arbeidsminuten per stuk | 0,1 | € 0,54 | € 0,079 |
totaal directe kosten per st. | € 0,103 | ||
opslag indirecte kosten | 110% | € 0,113 | |
€ 0,216 | |||
winstopslag | 10% | € 0,022 | |
€ 0,238 | |||
btw | 6% | € 0,014 | |
gecalculeerde prijs | € 0,252 | ||
verkoopprijs incl. btw | € 0,250 | ||
verkoopprijs excl. Btw | € 0,236 | ||
Bruto winst in €. | € 0,211 | ||
Bruto winst in % | 89,63% | ||
verkoop per week | 172 | ||
verkoop opbrengst per week excl. Btw | € 40,555 | ||
bruto winst in €. per week | € 36,348 | ||
directe arbeidsminuten * = | Minuten tot en met het bakken. Alleen de blauwe velden invullen. |