Hemelvaartsbollen uit Rotterdam

2 april 2014

“’s Morgens hil vroeg gaot ze uut en at ze dan tuus komp, kroep ze wir in bet. Dat numen ze dauwtrappen” , aldus een Gelderse boer in 1954. Het dauwtrappen gaat niet op een lege maag. Daar horen Rotterdamse Hemelvaartbollen bij.

Achtergronden bij Hemelvaart

Voor christenen is deze dag meer dan alleen maar een welkome vakantiedag midden in de week. Het is 40 dagen na Pasen en omdat Pasen altijd op een zondag valt betekent dit dat Hemelvaartsdag altijd op een donderdag valt. Op Hemelvaart wordt gevierd dat Jezus de dood heeft overwonnen en naar de hemel is opgevaren.

Dauwtrappen cultuurtraditie-dauwtrappen-300x225

Op Hemelvaart gaan sommigen traditiegetrouw vroeg uit de veren om te gaan dauwtrappen. “’s Morgens hil vroeg gaot ze uut en at ze dan tuus komp, kroep ze wir in bet. Dat numen ze dauwtrappen.” Zo lichtte in 1954 een Geldersman deze activiteit nog eens extra toe.

In Overijssel was hetzelfde gebruik lange tijd beter bekend als hemelvaren. ‘ Op den morgen van Hemelvaart met het eerste daglicht naar buiten, de jenever- en brandewijnflesch in den zak en na zich onder …. prie”len verlustigd te hebben, voor den middag terug.’ Bij dit alles hoorden ‘ een cruycxken goet nats, een deel koecx, rozijnen, vijghen en craeckelingen’.

Germanen

Het dauwtrappen, ook wel dauwtreden genoemd, schijnt oorspronkelijk een Meifeest te zijn geweest, waarbij de wederopbloei van de natuur werd gevierd. Waarschijnlijk gingen de Germanen in voorchristelijke tijden naar de heilige wouden om daar de voorvaderen te vereren. Mogelijk heeft men dit gebruik later in verband gebracht met de katholieke Hemelvaartprocessies.

Brooduitdelingen Pinksterbollen-sacrecuisine.nl_-300x225

Hoogtijdagen in het jaar waren van oudsher ook bij uitstek de tijdstippen waarop de armen en behoeftigen extra aandacht kregen. Zo was het sinds jaar en dag de gewoonte dat op Hemelvaartsdag onder andere in het Gelderse Hengelo en Zelhem broden werden uitgedeeld. Jaarlijks vindt deze traditie nog plaats op boerderij de Muldersfluite bij Hengelo. Deze vruchtbaarheidsrite was bedoeld voor het afweren van hagel en bliksem.

Hemelvaartbollen

In zijn boek ‘Brood- en Gebakvormen en hunne Beteekenis in de Folklore’ beschrijft J.H. Nannings een Hemelvaartgebruik uit Rotterdam.

Daar werden vroeger Hemelvaartbollen gebakken. Het waren de langslapers die verplicht waren op deze bollen te trakteren, een gebruik dat lijkt op het uitdelen van Luilakbollen met Pinksteren elders in het land.

Recept voor Rotterdamse Hemelvaartbollen

Ingrediënten:

  • 40 gram gist
  • 4 eetlepels lauwe melk plus 2 dl melk
  • 500 gram bloem (2/3 tarwe en 1/3 roggebloem)
  • 10 gram zout
  • 20 gram basterdsuiker
  • 50 gram boter
  • 300 gram rozijnen
  • 100 gram krenten
  • Theelepel kaneel
  • Ei
  • Stroop

Werkwijze:

Meng een 40 gram gist met 4 eetlepels lauwe melk. Neem een 500 gram bloem (2/3 tarwe en 1/3 roggebloem) en meng deze met een 10 gram zout en 20 gram basterdsuiker. Maak een kuiltje in de bloem. Smelt een 50 gram boter en voeg dit samen met de aangemaakte gist toe, om vervolgens geleidelijk een 2 dl melk onder de bloem te werken tot een gistdeeg dat door goed kneden en slaan een soepel geheel is geworden. Op een warme plaats, afgedekt, laten rijzen gedurende een half uurtje.

Was een 300 gram rozijnen en een 100 gram krenten en laat ze goed uitlekken. Nadat men het deeg opnieuw wat doorkneedde worden de rozijnen en krenten, met een theelepeltje kaneel erbij, erdoorheen gekneed. Na nogmaals een kwartiertje rijzen vormt men bolletjes van ca. 15 gram. Deze rond opbollen en op een beboterd bakklik leggen. Een weinig platdrukken en knip elk bolletje aan vier kanten diep in. Nog een kwartiertje laten narijzen. Met losgeklopt ei bestrijken en in een zeer hete oven (240°C) in 15 minuten gaar en bruin bakken. Ze worden het best beboterd en met stroop gegeten.

Met dank aan Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Landlogo bakkerijmuseum

Kostprijsberekening voor Hemelvaartsbollen

berekening door Flynth

grondstof gewicht in gram prijs per kg. prijs per recept
tarwebloem 700  € 0,45  € 0,315
roggebloem 300  € 0,75  € 0,225
gist 80  € 0,87  € 0,070
melk 450  € 0,99  € 0,446
zout 20  € 0,21  € 0,004
basterdsuiker 40  € 1,10  € 0,044
roomboter 100  € 4,30  € 0,430
kaneel 5  € 8,30  € 0,042
rozijnen  600  € 2,63  € 1,578
krenten 200  € 2,70  € 0,540
afwerking
ei 50  € 1,68  € 0,084
roomboter  100  € 4,30  € 0,430
prijs per recept  € 4,207
bruto gewicht 2645
Gistingsverlies 1,5% 40
totaal deeggewicht 2605
verwerkingsverlies 1% 26
netto deeggewicht 2579
afweeggewicht 15
uitkomst 172
grondstof kostprijs per stuk  € 0,024
directe arbeidsminuten per recept * 25
directe arbeidsminuten per stuk 0,1  € 0,54  € 0,079
totaal directe kosten per st.  € 0,103
opslag indirecte kosten 110%  € 0,113
 € 0,216
winstopslag 10%  € 0,022
 € 0,238
btw 6%  € 0,014
gecalculeerde prijs  € 0,252
verkoopprijs incl. btw  € 0,250
verkoopprijs excl. Btw  € 0,236
Bruto winst in €.  € 0,211
Bruto winst in % 89,63%
verkoop per week 172
verkoop opbrengst per week excl. Btw  € 40,555
bruto winst in €. per week  € 36,348
directe arbeidsminuten * = Minuten tot en met het bakken.

Alleen de blauwe velden invullen.

Altijd op de hoogte blijven?