We genieten de komende maanden allemaal van de bekende Kerstproducten als stollen, tulbanden en kerstkransjes. Daarom dit keer aandacht voor de minder bekende, meer lokaal getinte en vooral folkloristische Kerstproducten.

Timp

Het timpenbrood en de kleinere timpjes vormen een herinnering aan de vroegere dieroffers en behoren tot de groep ‘scheenbeengebak’, net als de duivekater. Ze worden ook wel timpkes of timpstoetjes genoemd. Meestal worden ze gekenmerkt door een ruitvorm. In Rotterdam werden rond Kerst speciale Kersttimpen gebakken. Deze timpen waren gevuld met rozijnen, krenten en sukade.

Smurriebrood

In Zaandam at men met Kerstmis en Oudjaar smurriebrood. Dit was een soort van krentenbrood met daarin een

kaneelachtige gelei.

Kruidbroodjes

Kruidbroodje

Het Schiedamse en Rotterdamse kruidbroodje staat ook bekend als het bloedbroodje. Het dankt zijn naam aan de rode kleur die ontstaat als aan het deeg rommelkruid wordt toegevoegd. Dit zou een verwijzing zijn naar heidense, bloedige offers. Het kruidbroodje werd speciaal rond de Kerstdagen gegeten.

Kostkorenbrood

Dit brood is samengesteld uit diverse granen waaronder rogge, gerst, haver en tarwe. Het brood werd door de bakker vaak gratis gebakken voor de minder bedeelden in zijn omgeving. Deze mensen hadden de granen vooraf bij elkaar gebedeld bij de landbouwers in Zeeland met Kerstdag en Oudejaar. Dit zogenaamde ‘kostkoren bedelen’ werd in 1890 verboden door de diverse burgemeesters. In Zuid-Beveland hield het gebruik echter wat langer stand.

Kerstpaard van Horst

Een Limburgs broodpaard met het eeuwigheidsymbool als ornament, brood voor Sint en Kerst, coll. Ned. Bakke

Het kerstpaard uit het Limburgse Horst was een bijzonder folkloristisch brood dat verdween rond de Tweede Wereldoorlog. Het paard, gemaakt van brooddeeg, was gelinkt aan de Scandinavische Joelpaarden en aan de broodpaardjes uit diverse Duitse en Oostenrijke regio’s. Het broodpaard uit Horst was voorzien van teugels in de vorm van krakelingen. Op de rug zat een poppetje, eveneens gebakken van deeg.

Het bakproduct zou kunnen verwijzen naar de heidense oppergod Wodan die te paard in de Midwintertijd de wilde jacht reed. Het zou echter ook een Christelijke verwijzing kunnen zijn naar Sint Stephanus die op 26 december zijn naamdag heeft.

Amsterdamse Kerstkoeken

In Amsterdam werden vroeger t.g.v. Kerst speciale Kerstkoeken gebakken: van soms wel ‘drie voet lang en anderhalf voet breed.’  Het waren platte koeken met opstaande raden. Het oppervlak was met witte suiker bedekt en van binnen was hij gevuld met pruimen, krenten, rozijnen en sukade. De ‘Kerskoek’ was volgens sommigen de evenknie van de nog oudere duivekater.

Volgens een Amsterdamse keur van 1699 moesten de kerskoeken van bloem van tarwemeel vervaardigd worden. De koeken verdwenen in de tweede helft van de 19e eeuw ten gunste van de Kerststollen.

Kruskeboltje

Oudgermaans offerbrood

In Friesland was het vroeger op veel plaatsen de gewoonte met Sinterklaas en soms ook met Kerstmis kruskeboltjes te bakken, zowel met als zonder krenten. Er waren veel gezinnen die zich met Sinterklaas geen dure taaitaai of speculaaspoppen konden veroorloven, De kinderen van deze arme gezinnen werden dan verrast met de meer betaalbare kruskeboltjes of kruisbollen.

Recept voor kruid- of bloedbroodjes

• 1000 gram bloem
•   30 gram gist
•   20 gram zout
•   50 gram vet of boter
• 100 gram gehakte sukade
• 0,55 liter water of melk
• Rommelkruid

Werkwijze

Het deegvocht met wat druppels rode kleurstof mengen, deeg maken. Als het deeg rijp is, afwegen tot stukjes van ongeveer 60 gram. De stukjes opdraaien en vervolgens in langwerpige vorm op de plaat zetten. Strijken met ei en na rijzen bakken.

Recept voor Abrikozensterren

Timpen

• 1000 gram bloem
• 120 gram gist
• 200 gram boter
• 100 gram basterdsuiker
• 30 gram vanillesuiker
• 10 gram zout
• 350 gram gedroogde abrikozen
• 300 gram blanke rozijnen zonder pit
• 2 eieren
• 0,5 liter melk

Werkwijze

Zodra de gist in de lauwwarme melk is opgelost wordt met de eieren en een deel van het bloem een slap zetsel gemaakt. De abrikozen in reepjes snijden, in lauw warm water laten wellen en uitlekken in een zeef. Door het gerezen zetsel achtereenvolgens de zachte boter, de suiker, het zout, en de rozijnen doorwerken. Het deeg tussen een kleedje laten rijzen.

Daarna uitrollen tot een dikte van 1 à  1 ½ cm en licht met bloem bestuiven. Dubbel leggen en met een scherp mes sterren van snijden. Hiervoor kan men gebruik maken van een sjabloon van karton. De gelijke helften van elkaar nemen en de onderste helft bestrijken met de abrikozen reepjes. Strooi er een handvol melissuiker over heen. De andere helft er op leggen en licht aandrukken aan de randen.

De sterren op een lichtgesmeerde bakplaat 15 minuten laten rijzen. Daarna bakken op 250 °C.

Als de sterren gaar zijn abricoteren (licht bestrijken met ingekookte abrikozenmoes) en dun glaceren. In het midden een ster van abrikozen leggen of bestuiven met poedersuiker.

• Met dank aan Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land

Kostprijsberekening