De heilige Matthias, door Artus Wolffort

De maand februari was in diverse regio’s in ons land de periode waarin het zogenoemde ‘deelbrood’ werd uitgedeeld aan de armen. Dit gebruik vond zowel plaats op de avond vóór 2 februari (Maria Lichtmis) als op de vooravond van 24 februari, de dag van de Heilige Matthias, ook bekend als Sint Matthijs.

Op Maria Lichtmis wordt herdacht dat Jezus, net als elk ander Joodse jongetje, werd opgedragen aan God. Daarnaast wordt het zuiveringsoffer herdacht dat Maria volgens de Joodse wet moest brengen, 40 dagen na de geboorte van haar zoon.

Matthias werd na de hemelvaart van Jezus gekozen als apostel ter vervanging van Judas. Judas had zich immers verhangen nadat hij Jezus had verraden. Matthias verspreidde het geloof in Judea en later in Ethiopië. In het jaar 63 werd hij door ‘de heidenen’ gestenigd en vermoord. Hij werd de schutspatroon van onder andere slagers, suikerbakkers, smeden en kleermakers.

Voorjaarsoffer

Het zogenaamde ‘deelbrood’ bestond uit witte bollen die als schootjes aan elkaar waren gebakken. Soms waren ze rond, soms ietwat vierkant, maar altijd bol. De bollen werden als schootjes aan elkaar gebakken zodat ze gemakkelijk konden worden afgebroken en uitgedeeld.

Heilige Matthias

De witte bollen hebben op zeker moment in de geschiedenis de zakken met tarwe vervangen. Vroeger lieten met name de wat rijkere mensen in hun testament vastleggen dat er jaarlijks een x aantal zakken met tarwe aan de armen moesten worden uitgedeeld door de kerkmeesters.

Het uitdelen van tarwe of brood is waarschijnlijk een herinnering aan het oorspronkelijke voorjaarsoffer. In Bergen werd dit deelbrood Sint Matthijsbrood genoemd en het werd uitgedeeld na afloop van de Rooms Katholieke Mis. Na de Reformatie van 1580 nam de Hervormde Kerk het gebruik over maar verschoof de dag van uitdeling naar de maandag vóór Pinksteren. Het laatste Matthijsbrood werd uitgedeeld in 1911 maar toen waren het vooral de kinderen en niet langer de armen die een broodje kregen.

In Edam stond het brood voor de armen bekend als Lichtmisbrood. Ook in Tytsjerksteradiel kwam dit Lichtmisbrood voor, in de volksmond beter bekend als  ‘Ljochtmisbrea’. Uit een artikel in de Bergumer courant blijkt dat ook in dit plaatsje Lichtmisbrood werd uitgereikt. Daar waren het echter geen witte bollen, maar roggebroden die de honger van de armen moesten stillen.

Schootjes

Schootjes worden gemaakt van een deeg voor zacht kleinbrood. De bolletjes worden in dit geval afgewogen op het gewicht van mini broodjes (ca.35 gram) en twee aan twee in een blok van 6 of 8 bolletjes (achtlingen)  aan elkaar gebakken

(Ouderwets) Recept voor zacht kleinbrood *

Bron: Groot- en klein luxebrood door G.W. Barendsen

Ingrediënten

• 1000 gr. bloem
• 60 gr. gist
• 40 gr. suiker
• Ca. 530 gr. melk
• 1 ei
• 20 gr. zout
• 70 gr. boter

Deeg maken. Van de helft van de  bloem, de gist, het ei en de melk een vrij slap zetsel maken. Als het zetsel los is, het zout en de resterende bloem toevoegen en vervolgens kneden tot een deeg, daarna de boter er goed doorwerk  en glad draaien. Deegtemperatuur 25 °C.

Rijstijd. Het deeg goed afgedekt laten rijzen pl.m. 45 min., doorslaan, even bij laten komen en afwegen, 55 a 60 gr.

Opbollen. Snel en naadloos opbollen en de bolletjes op licht bestoven planken zetten. Wanneer de laatste bolletjes opgebold zijn, kunnen de eerste weer opgemaakt worden. De bolletjes niet te vol laten worden.

Strijken. Direct na het opmaken strijken met ei, waardoor een weinig zout. Het strijksel mag niet van de broodjes afdruipen. Men kan beter tweemaal dun dan eenmaal dik strijken.

Narijs: ca. 75 min.

Bakken. Behoorlijk volgerezen bakken in een pittige oven (temp. 270 ºC à 280 ºC). Na het bakken de broodjes niet te lang op de plaat laten liggen, anders worden ze nat van onderen. U kunt de broodjes ook als schootbroodjes bakken, tegen elkaar aan. (zoals hierboven beschreven) Dan de broodjes omkeren op de plaat.

* Dit authentieke recept kan vervangen worden door een hedendaags recept voor zacht kleinbrood

• Met dank aan Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land

Kostprijsberekening voor Schootjes (per 8 bolletjes)

berekening door Flynth